🏛️ मौर्य साम्राज्य

🏛️ मौर्य साम्राज्य

 🔰 मौर्य साम्राज्याची स्थापना

चंद्रगुप्त मौर्य यांनी मौर्य राजवंशाचा पाया घातला. 

त्यांचे गुरू चाणक्य (कौटिल्य/विष्णुगुप्त) यांच्या मार्गदर्शनाने 322-321 ईसापूर्व दरम्यान मगधवर वर्चस्व मिळवले.

नंद वंशाचा राजा घनानंद याचा पराभव करून नंद वंशाचा अंत केला.

मौर्य साम्राज्याचा कालावधी: इ.स.पू. 323 - इ.स.पू. 184.

     राजधानी: पाटलीपुत्र (सध्याचे पटणा).

👑चंद्रगुप्त मौर्य (इ.स.पू. 322 - 298)

साम्राज्याचा विस्तार: काश्मीरपासून कर्नाटक व पर्शियापर्यंत. 

चाणक्य अर्थशास्त्र ग्रंथाचे लेखक.

305 ईसापूर्व - ग्रीक सेल्युकसचा पराभव व सेल्युकसच्या कन्येशी विवाह.

मेगास्थेनिस (ग्रीक राजदूत) याने 'इंडिका' ग्रंथ लिहिला.

चंद्रगुप्त मौर्य जैन धर्मात दीक्षित झाले. जैन भिक्षू भद्रबाहू यांच्यासह श्रवणबेळगोला येथे गेले व तेथे मृत्यू.

विविध साहित्यात उल्लेख: जस्टिन(ग्रीक) - सँड्रोकोटस, विशाखदत्त (मुद्राराक्षस) - वृषल, बौद्ध साहित्य (महावंश) - क्षत्रिय.

🔶 चंद्रगुप्ताची शासनपद्धती

राजेशाही प्रणाली, मंत्रिमंडळ स्थापन.

विविध पदे: पितावध्यक्ष (वजन आणि माप विभाग प्रमुख )

                सीताध्यक्ष (कृषी विभाग प्रमुख)

                शुल्काध्यक्ष (व्यापार कर इत्यादी वसूल करणारा व्यक्ती)

                सन्निधाता (आर्थिक धोरणे बनवणारा आणि उत्पन्न-खर्चाचा हिशेब ठेवणारा व्यक्ती)

                कर्मांतिरक (कारखाना सांभाळणारा व्यक्ती) इत्यादी.

👑बिंदुसार (298 - 272 ईसापूर्व)

चंद्रगुप्तानंतर उत्तराधिकारी.

विविध नावांनी प्रसिद्ध: वारीसार, भद्रासार, बिंदुपाल, अमित्रोकेट्स.

राजदूत : डायोनिसस (इजिप्त), डायमॅक्स (सीरिया).

शासनकाल: 24-27 वर्षे (ग्रंथानुसार फरक).

तक्षशिलाचे बंड: सुशिम अपयशी ठरला, अशोक यशस्वी झाला.

👑सम्राट अशोक (273 - 232 ईसापूर्व)

सिंहासनप्राप्ती: 99 भावांचा वध केल्याची आख्यायिका.

सुरुवातीला क्रूर, नंतर अहिंसावादी व बौद्ध धर्माचा स्वीकार.

कलिंग युद्ध (राज्याभिषेकाचा 9 वा वर्ष): लाखो सैनिक मृत/कैदी.

युद्धानंतर 'धम्म' प्रचारास सुरुवात, अहिंसात्मक धोरण स्वीकारले.

बौद्ध धर्म प्रचारासाठी मुलगा-मुलगी परदेशात पाठवले.

'प्रियदर्शी', 'देवनामपियदशी' या नावांनी ओळख.

🔶 धम्म व बौद्ध प्रचार

धम्म म्हणजे बौद्ध धर्माची शिकवण: दया, करुणा, अहिंसा.

दिव्यादान: उपगुप्त भिक्षूकडून बौद्ध धर्म शिकला.

तिसरी बौद्ध संगीती आयोजित.

🔶 अशोकाची स्थापत्यकला

84 स्तूप बांधले (काही ग्रंथ: 4000 स्तूप).

सारनाथ स्तंभ: चार सिंह, 'सत्यमेव जयते' – भारताचे राष्ट्रीय चिन्ह.

चिनी प्रवासी ह्युएन त्सांग: श्रीनगर अशोकाने स्थापन केल्याचा उल्लेख.

🔶 मौर्य साम्राज्याचा ऱ्हास

अशोकानंतर उत्तराधिकारी सक्षम नव्हते.

सैन्य कमकुवत – विस्तार थांबला.

शेवटचा शासक: बृहद्रथ – सेनापती पुष्यमित्र शुंग याने हत्या केली.

शुंग राजवंशाची स्थापना – मौर्य साम्राज्याचा अंत.